یکی از اهدافی که علاوه بر زیبایی لبخند در ارتودنسی دنبال می شود، بهبود عملکرد سیستم جویدن بیماران است. اعتقاد بر این است که ناهنجاریهای فکی و دندانی می توانند بر روی کیفیت جویدن افراد تاثیر منفی داشته باشند. به همین دلیل است که بسیاری از دندانپزشکان، به محض دیدن نامرتبی در دندانهای بیمارانشان، آنها را به نزد متخصص ارتودنسی ارجاع می دهند تا به این موضوع رسیدگی شود.
از دیرباز و با پیشرفت در علم دندانپزشکی همواره اعتقاد بر این بوده است که شیوه و کیفیت روی هم قرار گرفتن دندانهای بالا و پایین، در عملکرد “سیستم جونده” نقش مهمی را ایفا می کند. اما سیستم جونده به چه چیزی گفته می شود؟
سیستم جونده به مجموعه ای از عوامل گفته میشود که در جویدن نقش دارند و شامل: دندانها، استخوان جمجمه و فکها، مفصل فکی، عضلات جونده، عروق و نهایتا اعصابی می باشند که از مغز فرمان می گیرند تا عمل جویدن صورت گیرد. همچون هر سیستم یا مجموعه ای، زمانی که یکی از اجزا عملکرد درستی نداشته باشد، بر روی عملکرد مجموعه هم تاثیر نامطلوب خواهد گذاشت و مشکلات نمایان خواهند شد.
یکی از مشکلاتی که در این خصوص مشاهده شده، عارضه ای است که از آن تحت عنوان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی از آن یاد می شود (Temporomandibular disorder). در این عارضه بیمار اغلب در ناحیه مفصل فکی ( که جلوی گوش قرار دارد) دچار درد، ناراحتی، صدا و مشکلاتی از این دست می شود. همانطور که گفته شد، شیوه روی هم قرار گرفتن دندانهای بالا و پایین که از آن تحت عنوان “اکلوژن” یاد می شود، یکی از عواملی است که بر روی سیستم جونده تاثیر می گذارد. و به همین دلیل است که تصور می شود نامرتبی های دندانی یا ناهنجاریهای فکی نیز باعث بوجود آمدن اختلالات مفصلی فکی می شوند. اما نکته ظریفی در اینجا می تواند وجود داشته باشد که اینجا به آن می پردازیم:
زمانی که بیماری با اختلالات مفصل فکی به پزشک یا دندانپزشک مراجعه می کند، با مشاهده نامرتبی یا ناهنجاری فکی در دهان بیمار، پزشک یا دندانپزشک این مشکل را به بیمار گوشزد می کند و برای درمان ارتودنسی نزد بیماران می فرستد. مشکلی که در اینجا ممکن است بوجود آید این است که اگر پزشک یا دندانپزشک توضیح کافی به بیمار ارائه ندهد، بیمار تصور خواهد کرد که اختلال مفصل فکی و دندانی او فقط بدلیل نامرتبی دندانی یا ناهنجاری فکی ایجاد شده است و از متخصص ارتودنسی انتظار دارند که با ارائه درمان ارتودنسی مشکل مفصل فکی وی را درمان کنند و اگر این اختلال برطرف نشود، درمان ارتودنسی بدرستی انجام نشده است.
بعنوان یک متخصص ارتودنسی که مدتها این مبحث را در دانشگاه تدریس نموده ام و سابقه و تاریخچه این مشکل را دنبال می کنم باید بگویم که شیوه روی هم قرار گرفتن دندانها روی هم تنها یکی از عواملی است که می تواند روی اختلالات مفصل فکی تاثیر بگذارد و حداقل 4 عامل شناخته شده دیگر نیز هستند که به بروز این اختلال کمک می کنند: سابقه ضربه به مجموعه سیستم جونده و مفصل فکی، استرس و مشکلات عاطفی و روحی، حساسیت فرد به درد و عملکرد اضافی و زائد سیستم جونده که از آنها می توان تحت عنوان “عادتها” نیز یاد کرد (شایعترین آن جویدن ناخنها می تواند باشد). بنابراین دیده می شود که اگر نامرتبی دندانها نیز برطرف شوند، حد اقل 4 عامل دیگر نیز باید حذف شده باشند تا بتوان اختلالات مفصل فکی گیجگاهی را درمان نمود. پس:
- نامرتبی دندانی به تنهایی منجر به بروز اختلالات مفصل فکی گیجگاهی نمی شوند.
- انجام درمان ارتودنسی لزوما به برطرف شدن کامل اختلالات مفصل فکی و گیجگاهی منجر نمی شود.
- برعکس، شاید بهتر آن باشد که بگوییم، درمان ارتودنسی می تواند با حذف یکی از عوامل پنجگانه موثر در بروز این اختلالات، به بهبود آن کمک کند.
یک نکته دیگر که ممکن است برای بعضی خوانندگان جالب باشد این است که شدت گرفتن دردهای مفصلی در حین درمان ارتودنسی نیز گزارش شده است. در خصوص دلیل بروز این پدیده این نکته را باید خاطر نشان کرد که در طی درمان ارتودنسی شیوه روی هم قرار گرفتن دندانها تغییر می کند و حتی در مقاطعی از درمان بدتر هم می شود !! زیرا متخصص تلاش می کند موقعیت دندان را از موقعیت نامطلوبی که داشته به موقعیت مطلوب جابجا کند و باید به خاطر داشته باشیم که موقعیت دندانها در طول این مسیر حرکت نیز موقعیتهای نامطلوبی محسوب می شوند! اما انتظار می رود که با تصحیح شدن موقعیت دندان، این علائم مجددا کاهش یابند ( و اگر 4 عامل دیگر هم حذف شده باشند، اختلالات به کلی از بین بروند).
منبع:
Evolution of occlusion and temporomandibular disorder in orthodontics: Past, present, and future
Okeson JP
Am J Orthod Dentofacial Orthop. 2015 May: S216-23