موضوع دندان عقل در ارتباط با درمانهای ارتودنسی از دید بسیاری از مراجعین و حتی همکاران دندانپزشک خیلی پرسش برانگیز بوده است. سوالاتی از قبیل:
- · آیا دندانهای عقل باعث می شوند تا دندانها بعد از ارتودنسی به هم بریزند؟
- · آیا باید بعد از ارتودنسی دندانهای عقل را حتما بکشم؟
- · آیا لازم است دندانهای عقل را قبل از شروع ارتودنسی بکشم؟
پاسخهایی که به این پرسش داده می شوند حتی در قرن 21 نیز به شکل نظریه باقی مانده و به شکل پاسخی قطعی و اثبات شده نمی باشند. در ادامه به این موضوع بیشتر می پردازیم و در انتها دیدگاه شخصی خودم را عرض خواهم کرد.
ماجرا از کجا پیش کشیده شد؟
چه در افرادی که ارتودنسی کرده اند و چه در افرادی که ارتودنسی نکرده اند دیده شده که در اواخر دهه دوم و اوایل دهۀ سوم زندگی، یعنی تقریبا از 18 تا 23 سالگی، در درصدی از جامعه که ظاهرا بانوان اکثر آنرا تشکیل می دهند، دندانهای پیش پایین شروع به نامرتب شدن می کنند. از آنجا که این محدوده سنی تقریبا مقارن است با زمان در آمدن دندانهای عقل، تصور قالب بر این بوده که دندانهای عقل باعث و بانی این نامرتبی هستند. اما فرضیه های دیگری هم مطرح بودند.
نظریه های متدوالی که در توجیه این پدیده مطرح شده بترتیب اهمیت (از کم به زیاد )عبارتند از:
1- نرم شدن رژیم غذایی نسبت به نسلهای قدیم: مطالعات باستان شناسی حاکی از این بوده که میزان نامرتبی در نسلهای قدیم کمتر بوده است. استدلال اولیه برای این پدیده این بوده که نسل قدیم از غذاهای خام و سخت بیشتری استفاده می کردند. وقتی غذاهای سفت و سخت تر خورده می شود، دندانها دچار سایش شده و اندازه دندانها به مرور زمان کوچک می شود و در نتیجه از میزان نامرتبی کم می شود. اما مخالفان این نظریه می گویند اگر این عامل دلیل مشکل مورد بحث ماست، ما باید به مرور زمان شاهد مرتب تر شدن دندانها شویم نه اینکه دندانها به مرور زمان نامرتب بشوند.
2- رویش دندان عقل: یعنی اینکه دندان عقل وقتی می خواهند بیرون بیایند، به دندانهای جلو فشار می آورند و این فشار به دندانهای جلو منتقل می شود. اگر چه که این نظریه بصورت کامل مردود شناخته نشده، شواهد خوبی هم وجود دارد که چنین پدیده ای یعنی در آمدن دندانهای عقل نمی تواند به خودی خود و عاملی اصلی برای پدیده نامرتب شدن دندانهای پیشین پایین باشد. تحقیقات نشان داده که نامرتبی دندانها بعد از ارتودنسی، حتی مواقعی که دندانهای عقل به شکل مادرزادی وجود ندارند و یا اینکه جلوتر و به منظور پیشگیری از نامرتبی کشیده شده اند، باز هم ممکن است رخ دهد.
3- رشد دیر هنگام: این فرضیه به ما می گوید که در فک پایین تغییراتی از نظر رشد و موقعیت فک پایین بوجود می آید. این رشد که رشد دیرهنگام نامگذاری شده، در محدوده سنی 18 الی 23 سال ( تقریبا همزمان با رویش دندانهای عقل) و بیشتر در خانمها دیده می شود. در این رشد، فک پایین مختصری رو به جلو حرکت می کند و به دندانهای بالا و یا توسط لب پایین فشرده می شوند تا به عقب حرکت کنند. نتیجه این رشد گاهی احساس فشار در مفصل فکی است و گاهی به شکل نامرتبی دندانهای پایین مشاهده می شود. طرفداران این فرضیه می گویند در این حالت دندانهای عقل ممکن است فقط مانعی شوند برای حرکت راحت دندانهای پایین به سمت عقب. و فقط در همین حد می توان کشیدن دندان عقل را تجویز کرد. (حواسمان باشد که کشیدن دندان عقل برای درمان ارتودنسی معمولا مربوط به بیمار بزرگسالی است که سن 18 تا 23 سالگی را احتمالا رد کرده و هر اتفاقی هم که قرار بوده افتاده باشد، دیگر رخ داده است).
اما یادمان باشد!!
گفتیم که نامرتبی در افرادی که دندان عقل را ندارند و جلوتر کشیده شده اند باز هم ممکن است اتفاق بیفتد. به همین دلیل است که خودم به رویکرد محافظه کارانه تر اعتقاد دارم. یعنی به مراجعینم که درمان ارتودنسی را به پایان رسانده اند می گویم اگر دندان عقل کشیده شود و باز هم نامرتبی اتفاق بیفتد، آن وقت چه کنیم؟ و به آنها توصیه می کنم که از نگهدارنده هایی که به آنها دادم برای طولانی مدت و یا همیشه استفاده کنند. یکی بابت تغییراتی که در این مقطه زمانی رخ می دهند و دیگری بخاطر تغییرات تکاملی که برای آشنایی بیشتر با این پدیده می توانید به مقاله دیگر مراجعه فرمایید.
دندانهای عقل آنقدرها هم بی خاصیت نیستند! آنها را دور نریزید!
به دلایلی که در بالا اشاره شد، خودم برای کشیدن دندان اصراری ندارم، مگر اینکه دندان عقل دچار پوسید گی، عفونت لثه، تخریب دندان جلویی خود شده باشد. وگرنه دندان عقل در جاهایی می تواند بسیار مفید نیز باشد. توجه شما را درمان خانم 27 ساله ای که عکسهایش را در پایین می بینید جلب می کنم:
ایشان برای نامرتبی دندانها به من مراجعه کرده بودند و برای اصلاح این نامرتبی باید دندان می کشید. همانطور که در عکس و با ضربدر های قرمز مشخص شده، ایشان دو دندان بسیار خراب داشتند که قابل نگهداری نبودند و قرار شد که کشیده شوند. از آنجا هم که علاقه به ایمپلنت نداشتند، این دندانها را کشیدیم و بخشی از فضای خالی دندان با جلو آوردن دندانهای پشتی پرکردیم. با این کار، دندانهای عقل ایشان که نهفته و یکی هم کاملا افقی بود آزاد شد و توانستیم این دندان های عقل را نیز به مجموعه دندانهای کارای ایشان اضافه کنیم. با این کار هم از جراحی دندانهای عقل و مسائل مربوط به آن جلوگیری شد و هم اینکه بیمار دیگر نیاز به دو ایمپلنت نداشت. اگر ایشان دندانهای عقل را در سن پایین کشیده بود، دیگر نمی توانستیم از آنها استفاده کیم.
خلاصه و نتیجه گیری
- دندانهای عقل در ایجاد نامرتبی های دیر هنگام یک مسبب و مقصر اصلی محسوب نمی شوند.
- شاید اگر برای کشیدن دندانهای عقل شتاب به خرج ندهیم و عجولانه تصمیم نگیریم بهتر باشد.