بسیاری از مراجعین ما در خصوص استفاده از دهانشویه ها در هنگام درمان ارتودنسی می پرسند. از آنجا که استفاده از دهانشویه ها تنها منحصر به بیماران ارتودنسی نمی شود، به نظر رسید که در خصوص دهانشویه ها بصورت کلی مطالبی را با شما در میان بگذاریم. دهانشویه ها از اسباب ( در انگلیسی از واژه vehicle استفاده می شود) مهم و ارزشمند در رعایت بهداشت درمان به شمار می روند. همانگونه که میدانیم تمامی دهانشویه ها بصورت محلولهایی با ترکیبات گوناگون عرضه می گردند. تفاوت دهانشویه ها در ترکیبات آنها می باشد. این نکته خیلی مهم است که برخی دهانشویه ها با اهداف و کاربردهای خاصی استفاده می شوند. آب ساده ترین و ارزانترین دهانشویه است. آب خالص خود به تنهایی می تواند یک دهانشویه به شمار رود. با گرداندن آب در دهانتان و بیرون ریختن آن و یا حتی خوردن اب در عمل بخشی از ذرات غذایی باقیمانده در دهان را از محیط دهان حذف می کنید، غلظت مواد قندی را در دهان کاهش می دهید، مقادیری از میکروبهای موجود در دهان را از محل خارج می کنید و با این کار میزان کمتری اسید تولید می شود (می توانید به مقاله دیگر در خصوص شیوۀ ایجاد پوسیدگی هم مراجعه کنید). پس اگر هیچ نوع ابزار و اسباب بهداشت دهان دیگری در دسترس شما نباشد، خوردن آب و یا گرداندن مقداری آب با فشار می تواند یک گام در جهت کاهش میزان پوسیدگی و رعایت بهداشت دهان و دندان به شمار رود. ( البته باید متذکر هم بشوم که بحث ما در اینجا زمان نوشیدن آب متناسب با صرف غذا و مسائل گوارشی نیست). آنچه بر اکثر ما مسلم است این است که استفاده از آب به تنهایی نمی تواند حلال تمامی مشکلات بهداشت دهان و دندان باشد. در مطب و برای توضیح بهتر به بیمارانم، اغلب از مثال شستن یک ظرف استفاده می کنم. برخی از ظروف ممکن است که با یک آب کشی ساده به ظاهر تمیز شوند اما خیلی موارد، چربیها و یا خیلی از میکروبها به ظروف همچنان می چسبند و پاک نمی شوند. به همین دلیل است که از مایع ظرفشویی هم در بسیاری از اوقات استفاده می شود. مایع ظرفشویی ماده ای است که به کمک آب می آید و به تمیزی بیشتر منجر می شود. ترکیبات مایع ظرفشویی در عین حال بسیاری از میکروبها را نیز از بین می برد. جایگاه دهانشویه را می توان قدری شبیه به مایع ظرفشویی در نظر گرفت. البته شاید بهتر باشد که خمیر دندان را مشابه مایع ظرفشویی در نظر بگیریم نه دهانشویه، چون خمیر دندان حاوی مواد شویندۀ بیشتری است. خاصیت و ترکیبات دهانشویه بیشتر برای مقابله با میکروبها به کار می رود. آب و نمک (سرم شستشو) مقام دوم سادگی در بین دهانشویه ها را می توان به آب و نمک و یا سرم شستشو داد. افزودن یک قاشق چایخوری نمک به نصف لیوان آب نمک از دیرباز یک ضد عفونی کنندۀ ساده اما نسبتا موثر محسوب می شده است. یعنی نسبت به سادگی تهیه و ترکیبات آن (فقط آب و نمک) دهانشویه ای کارامد محسوب می شود. ولی در عین حال خیلی از میکروبها از جمله برخی میکروبهای مولد بیماری دهان و دندان همچنان در برابر آب و نمک نیز مقاومت به خرج می دهند. به یاد داشته باشیم که انواع زیادی از میکروبها در محیط دهان حضور دارند و اگر از آب و نمک استفاده کنیم، اگر چه که میکروبهای بیماری زای اصلی ممکن است از بین نروند، اما با کاهش تعداد میکروبها به سیستم ایمن بدن کمک می کنیم تا با تعداد میکروب کمتری مبارزه کند. نکته مهمی که حائز اهمیت است و خیلی از عزیزان به آن توجه ندارند غلظت نمک است. مراجعین گاهی تصور می کنند هر چه محلول غلیظتری درست کنند بهتر است و حتی برخی از عزیزان فقط از نمک استفاده می کنند و حتی با نمک مسواک می زنند. یکی از عوارضی که میزان زیاد نمک دارد آسیبی است که به بافت می زند. زخمهای روی لب و زبان را بعد از شکستن تخمه به یاد بیاورید. همچنین در افرادی که از فشار خون بالا رنج می برند دهانشویه با آب و نمک منع شده است. کلا نمک می تواند یک شمشیر دو لبه هم باشد. یعنی در خیلی از امور درمانی و طب سنتی از خواص نمک صحبت شده، اما از همین ماده بعنوان یکی از سموم سفید هم یاد می کنند (شکر را هم از دیگر سموم سفید می گویند). در مجموع آب و نمک را مثل هر نعمت دیگری باید تلقی کرد، که در عین حال که خواص خوبی دارد، اما خالی از ضرر هم نیست. از داستان دهانشویه ها قدری دور شدیم... سایر دهانشویه های موجود در بازار گفتیم که دهانشویه ها با هدف ضد عفونی کردن و مبارزه با میکروبهای مضر در دهان ساخته می شوند. به همین دلیل است که در بسیاری از دهانشویه های مرسوم ( و البته خمیر دندانها) و متداول در بازار حد اقل یک نوع از ترکیبات فلوراید ( یا فلوئوراید) وجود دارد. مثلا فلوراید سدیم، فلوراید قلع، فسفات فلوراید. فلوراید (یا یون عنصر فلوئور) یک ماده بسیار مهم و موثر در مبارزه با باکتریهای مولد پوسیدگی است و تقریبا بعنوان یک ماده ضروری در ترکیبات بهداشت دهان و دندان به شمار می روند و برگ برنده ای هستند برای گرفتن پروانه های ساخت و تاییدیه ها. اگر بخواهیم خاصیت فلوراید را در یک جمله ساده بیان کنیم این است که فلوراید مانع از چسبیدن باکتری پوسیدگی زا به سطح دندان می شود. و همانند نمک، غلظت بالای فلوراید یک مسئله مهم و بعضا خطرناک است، یعنی مصرف یا بلعیدن بیش از حد آن باعث مسمومیت می تواند بشود. به همین دلیل است که میزان فلوراید در ترکیبات مخصوص کودکان کمتر از بزرگسالان است چون احتمال بلعیدن خمیر دندان یا دهانشویه فلوراید دار در کودکان بیشتر است. تغییر رنگ حاصل از دهانشویه (دارویی) کلرهگزیدین دهانشویه (دارویی) کلرهگزیدین در نهایت هم دهانشویه های دارویی هستند که معروفترین و متداولترین آن کلرهگزیدین است. این دهانشویه یک میکروب کش قوی است که معمولا حاوی الکل نیز می باشد. از کلرهگزیدین برای عفونتهای دهان و لثه و بعد از جراحیها همانند یک آنتی بیوتیک استفاده می شود. به همین دلیل است که مصرف خودسرانه و بی رویه آن به هیچ وجه توصیه نمی شود. خوشبختانه استفاده مداوم از این دهانشویه موجب تغییر رنگ شدید دندان می شود و افرادی که فکر می کنند خودسرانه می توانند این دهانشویه را جایگزین مسواک کنند، با نمای ظاهری بدی پس از مدتی مصرف این دهانشویه مواجه می شوند. نتیجه گیری: آیا از دهانشویه استفاده کنیم یا نکنیم؟ از کدام دهانشویه استفاده کنیم؟ با توجه به مطالبی که در بالا ذکر شد، دهانشویه یک ترکیب کمکی خیلی خوب برای بهداشت دهان و دندان می تواند به شمار برود اما از آنجا که قادر به پاک کردن سطح دندان از بقایای غذایی و میکروبی نیست، نمی توان آنرا جایگزین اسباب پاک کننده (مسواک و خمیر دندان و نخ دندان) نمود. دندانها باید با ابزارهایی به شکل مکانیکی شوند که می توانید در مقاله دیگرمان در این خصوص بیشتر اطلاعات کسب کنید. در نهایت اینکه دهانشویه ای که حاوی فلوراید بوده و متناسب با رده سنی فرد باشد بعنوان بهترین گزینه قابل تجویز است.