برای شخصی که می خواهد بیشتر و بهتر به رعایت بهداشت دهان ودندان خود یا فرزندش توجه کند، کافی است یک جستجوی ساده در اینترنت با واژه های بهداشت دهان و دندان، شیوۀ صحیح مسواک زدن، شیوۀ صحیح نخ دندان کشیدن انجام دهد و با کلی سایت، جزوه، عکس، فیلم یا کلیپ و … مواجه می شود. بسیار ذوق زده و چه بسا با این همه تنوع در مطالبی که رایگان بدست آورده دچار سردرگمی هم می شود.
اما با این همه تنوع در مطالب آموزشی، آیا تا کنون با خودتان اندیشیده اید که چرا باز مردم با این همه مشکل در سلامت دهان ودندان خود مواجه هستند؟ چرا دست آخر سر از مراکز دندانپزشکی در می آورند و درگیر مشکلات مالی، درد و ناراحتی، اتلاف وقت و مواردی از این دست می گردند؟ احتمال می دهم پاسخ بسیاری از شما به سوال بالا یکی از جوابهای زیر باشد:
- جنس دندانهای فرد خوب نیست.
- از مسواک و خمیر دندان مرغوب استفاده نمی شود و یا در بازار قابل تهیه نیست.
هر یک از این دلایل در واقع می توانند توجیه کنندۀ بخشی از مشکل باشند، اما بعید بنظر می رسد که همین دو مورد توجیه کننده این حجم بالا از مشکلات دهان و دندان در جامعه باشد.
شخصا بعنوان یک دندانپزشک متخصص که چندین سال بعنوان هیات علمی دانشگاه تدریس نموده و در عین حال تحصیلات تکمیلی کارشناسی ارشد در زمینۀ آموزش و پرورش داشته ام متوجه موردی شدم که می تواند توجیه کنندۀ بخش بسیار بزرگتری از مشکل در مقایسه با دلایل بالا باشد. با توجه به اینکه موضوع بحث ما در اینجا آموزش بهداشت دهان و دندان است، اجازه دهید تا در قالب یکی دو مثال در زمینۀ آموزش موضوع را شرح دهم:
فرض کنید که تصمیم گرفته اید نواختن یک ساز موسیقی را یاد بگیرید. پس از مقداری پرس و جو سازی تهیه می کنید، اما از آنجا که مشکلاتی در ثبت نام در کلاس موسیقی دارید (مثلا هزینۀ کلاس بالا است، وقت کلاس با شرایط کاری شما تداخل دارد، و …) تصمیم می گیرید که فعلا از کتابهای آموزشی استفاده کنید یا سی دی آموزشی آن را تهیه کرده و یا مثلا کلیپهای آموزشی را از اینترنت دانلود می کنید. پس از مدتی تلاش با این شیوه و یا ابزارها دلسرد می شوید چون متوجه می شوید که آهنگ مورد علاقۀ خود یا خانواده را نتوانستید بدرستی بیاموزید و بنوازید و بازخورد اطرفیان از نوازندگی شما چندان خوشایندتان نیست. بعید است که مشکل در سازی باشید که خریده اید. شاید سریع به این نتیجه برسید که استعداد لازم را ندارید. اما به احتمال قوی، واقعیت موضوع این است که نواختن را بدرستی یاد نگرفته اید. اگر هنوز انگیزه ای در شما باقی مانده باشد، بدنبال معلم خوب می گردید و یا در آموزشگاهی ثبت نام می کنید.
مثال دیگر:
تصمیم می گیرید که رانندگی را بیاموزید. مجموع مقررات راهنمایی رانندگی را با جزئیات کامل مطالعه می کنید و از کلیپهای آموزشی استفاده می کنید. آیا فکر می کنید با یادگیری این مطالب دیگر قادر باشید که پشت فرمان بنشینید؟ خیلی بعید است. پس حالا با دوست، همسر یا والدین قرار می گذارید که با استفاده از ماشین ایشان و همراهی وی رانندگی تمرین کنید. حتی اگر موضوع گواهینامه گرفتن را کنار بگذاریم شرط می بندم که بسیاری از این عزیزان نهایتا مجبور می شوند که برای یادگیری، در کلاس رانندگی شرکت کنند و تعدادی جلسۀ آموزشی و تمرینی سپری کنند، چون دوست، همسر و یا والدین ایشان ” مدرس یا مربی” رانندگی نیستند.
اگر به این دو مثال توجه کنید، فراگیر در حال یادگیری یک “مهارت” است. آموزش یک مهارت با یادگیری یک مطلب دو مقولۀ کاملا متفاوت از یکدیگر هستند. فراگیری یک مطلب با مطالعه ممکن است امکانپذیر باشد و یا در اینترنت بتوان پاسخ سوالات را جستجو کرد و یا مثلا با یک آزمون میزان یادگیری مطلب را ارزیابی کرد. اما یادگیری یک مهارت نیاز به یک مربی، معلم، آموزگار دارد، فردی که مستقیما عملکردتان را دنبال کند و به شما حرکت صحیح را عملا نشان دهد و به عملکرد شما بازخورد بدهد. بازخورد دادن در یادگیری مهارتها کمابیش شبیه آزمونی است که شما بعد از خواندن یک مطلب می دهید تا مشخص شود میزان یادگیری شما چگونه بوده است.
مربی و ارزیابی دو نکتۀ کلیدی در آموزش و یادگیری مهارتها هستند
حالا به موضوع مسواک زدن برگردیم: اگر شخصی (دندانپزشک ) بر مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن شما نظارت نداشته باشد و به شما بازخورد ندهد و فقط به شما بگوید که چگونه باید مسواک زد و حرکات را به شما نشان دهد، شما ممکن است تصور کنید که اصول بهداشت دهان ودندان را رعایت می کنید، چون مرتب مسواک می زنید. اما اینکه این مسواک زدنتان درست انجام می شود یا نه، بسیار دشوار خواهد بود که خودتان متوجه این موضوع شوید.
متاسفانه مشکل بزرگ دیگری نیز در نظام سلامت دهان و دندان کشورمان نیز وجود دارد و آن این است که دندانپزشکان برای درمان بیماریهای دهان و دندان آموزش می بینند، اما برای اینکه “معلم” خوبی برای آموزش و نظارت بر بهداشت دهان و دندان باشند آموزش کمی می بینند یا عملا آموزشی دریافت نمی کنند. معلم بودن یک فن است و باید آموخته شود. این کار در کشورهای دیگر توسط بهداشتکاران دهان و دندان صورت میگیرد اما متاسفانه در کشور ما چندین سال است که دیگر بهداشتکار دهان و دندان تربیت نمی شوند و رشته بهداشت دهان و دندان از دوره های آموزشی حذف شده است! بهداشتکارانی که در گذشته فارغ التحصیل شدند نیز بیشتر در امور بهداشتی/درمانی مثل جرمگیری مهارت پیدا می کردند و کمتر به آموزش بیماران و مراجعین می پرداختند.
کاری که شما در شرایط فعلی می توانید انجام دهید این است که از مرکز دندانپزشکی خود بپرسید که آیا به آموزش مهارتی بهداشت هم می پردازند یا نه؟ متاسفانه در حال حاضر تعداد دندانپزشکانی که به این کارمبادرت می نمایند زیاد نیست زیرا همانطور که گفته شد ساختار کاری دندانپزشکان بیشتر بر اساس درمان شکل گرفته است. در عین حال امر آموزش بهداشت دهان و دندان نیاز به صرف وقت قابل توجهی دارد که در مطبهای شلوغ فرصت آموزش کم است و برای همین دندانپزشکانی که تمایل به آموزش بهداشت هم داشته باشند معمولا به ارائه توضیح حضوری می پردازند و فرصتی برای ارزیابی مهارتتان ندارند.
کار دیگری که ممکن است قدری کمک کند، و البته به خوبی آموزش توسط کادر بهداشتی نخواهد بود، خود ارزیابی رعایت بهداشت دهان و دندان است. نکاتی که برای ارزیابی رعایت بهداشتتان می توانید در نظر داشته باشید را در مقالۀ دیگر مطالعه کنید.